نحوه تشخیص سنگ فیروزه اصل از بدل

تست ها و آزمایش های تشخیص فیروزه

اختلاف در وزن مخصوص، ضریب شکست نور، طیف جذبی نور، نقطه ذوب، چگالی، سختی، فلورسانس، رنگ شعله و ديگر خصوصيات نورى و فيزيکى، راه‌هایی براى تشخيص فیروزه اصل از بدل آن می‌باشند.

گاهى اوقات انجام آزمایش‌های تخريبى در در تشخیص فیروزه اصل نيز لازم است. به‌عنوان‌ مثال، اسيد هيدروکلريک رقيق باعث می‌شود مکنزيت و آدونتوليت کربناتى بجوشند و يا این‌که باعث سبز شدن هاوليت می‌شود.

*توجه داشته باشید که اینجا مایعات سنگین جهت سنجش وزن مخصوص مناسب نیست چرا که بروموفرم و یدیدمتیلن هر دو رنگ فیروزه را زایل می کنند.

سنگ های شبه فيروزه

در تشخیص سنگ فیروزه از جمله مواد طبيعى که گاهى به‌ جای فيروزه استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:کريزوکولا، هوليت، مالاکیت، واريسيت، لازوليت، آمازونیت، سرپانتین، پکتولیت، اسميت زونيت، همى مورفيت و فسيل دندان يا استخوان که آدونتوليت يا فيروزه استخوانى ناميده می‌شود.

کريزوکولا (Chrysocolla)

کريزوکولا سيليکات مس است که ظاهرى بسيار شبيه به فيروزه دارد. هر دو توده‌ای و فشرده، بارنگ آبى روشن و تيره و سبز می‌باشند.

سختی 2.5 تا 3.5
وزن مخصوص 1.93 تا 2.40
ضریب شکست نوری 1.460 تا 1.570
فلورسانس: ندارد

بهترين تست، جهت تفکيک اين دو کانى تست فسفات است. در اين تست، بخشى از کانى پودر شده را در اسيد نيتريک حل می‌کنند. براى حل شدن بهتر، ممکن است نياز به حرارت دادن نيز باشد.

يک قطره از محلول اسيد و کانى حل‌شده در آن را به محلول موليبدينيت آمونيم اضافه کرده رسوب زردرنگی که تشکيل می‌شود بيانگر وجود فسفوموليبدينيت آمونيم است.

وجود فسفات در ترکيب کانى، ثابت‌شده، کانى فيروزه تعيين می‌شود؛ اما درصورتی‌که اين رسوب زردرنگ تشکيل نشود، کانى، سيليکات مس بوده و کريزوکولا است.

روش ها و تست های سختی، وزن مخصوص، ضریب شکست نوری، تست فلورسانس، چگالى و مشاهدات میکروسکوپی (به لحاظ متفاوت بودن بافت متحدالمرکز و لایه لایه بودن کریزوکولا) نیز مفید است اما به تنهایی برای تفکيک اين دو کانى کارگشا نيست.

*در بازار، سنگ كريزوكولا، در اصطلاح نگین تراشان به فیروزه سبز قوچاني معروف است. اين كاني به‌طور گسترده در نزديكي اغلب معادن مس يافت می‌شود و شرايط تشكیل آن به‌مراتب ساده‌تر از فیروزه است.

هولیت (Howlite)

هوليت يا هاوليت، قابليت رنگ‌پذیری بالايى دارد و گاهى اين کانى را به‌جای فيروزه اصل عرضه می‌کنند. حتى گاهی ‌اوقات هاوليت طبيعى را به‌عنوان فيروزه سفيد به فروش می‌رسانند. این در حالی است که سفید بودن فیروزه به دلیل وجود بالای عنصر آلومینیوم و پایین بودن مس در ساختار این سنگ است که آن را به رنگ سفید در آورده است.

هاوليت نوعى کانى، با ترکيب سيليکات و کلسيم است؛ که داراى ساختار متخلخل (روزنه‌های موجود در سنگ) بوده و به‌راحتی رنگ می‌پذیرد. در صورت رنگ کردن آن، با توجه به ساختار ماتریکسی یا تارعنکبوتی ای (Spider webMatrix) که دارد بسيار شبيه به فيروزه خواهد شد.

روش‌ها و تست‌های گوهرشناسی ازجمله وزن مخصوص کم تر از فیروزه، ضريب شکست و مشاهدات ميکروسکوپى، به‌خوبی در تفکيک اين دو کانى کمک می‌کند.

وزن مخصوص هاولیت: 2.45 تا 2.71
وزن مخصوص فیروزه: 2.60 تا 2.84

از دیگر روش های تشخیص تخریبی استفاده از استون است که با جذب کردن رنگ به خود نشان از رنگ شدن سنگ را می دهد.

واریسیت (variscite)

واریسیت ماده معدنی کمیاب با ترکیب شیمیایی فسفات آبدار آلومینیوم است.

درجه سختی : 4.5

علت رنگ سبز واریسیت، وجود کرومیوم است هرچند این سنگ در طیف رنگ های  سبز مایل به آبی روشن تا سبز تیره و متوسط  نیز یافت می‌شود.

رنگ واریسیت بیش تر سبز است تا آبی

در برخى معادن فيروزه، واریسیت با فيروزه همراه است که به دليل بودن رنگ سبز، شناسايى ظاهرى آن از فيروزه کار مشکلى خواهد بود. از طرفی وزن مخصوص این دو گوهرسنگ تقریبا مساوی است.

تست محتوى مس بهترين راه جهت شناسايى اين کانى از فيروزه است و نتيجه قطعى خواهد داد.

در تست محتوى مس، کانى موردنظر، جهت شناسايى به‌صورت پودر درمی‌آید. يک قطره اسيد هيدروکلريک را در مقدار بسيار کمى از اين پودر می‌ریزند و براى مدت یک ساعت يا بيشتر در همين حالت می‌گذارنند. سپس از اين مخلوط اسيد و پودر سنگ، يک قطره برداشته و بر روی شعله گاز طبيعى می‌ریزند. درصورتی‌که کلريد مس وجود داشته باشد، رنگ شعله، به رنگ سبز آبى درمی‌آید که نشان‌دهنده کانى فيروزه با محتوى مس بالاست و درصورتی‌که رنگ شعله تغییر نکند، کانى واريسيت با درصد پايين مس مشخص می‌شود.

اگر محتوى مس در پودر اوليه سنگ بالا باشد رنگ اسيد را نيز به آبى سبز تغيير می‌دهد.

قابل ذکر است تست مس چون روش تخریبی است از لحاظ گوهرشناسی منتفی است.

*از دیگر راه های تشخیص فلورسانس، مطالعات میکروسکوپی و وزن مخصوص کم تر واریسیت نسبت به فیروزه اصل است.

در مطالعات میکروسکوپی چون تقریبا فیروزه و واریسیت شرایط معدنی و ساختاری یکسانی دارند برای تشخیص تجربه بالایی نیاز دارد اما این دوسنگ از لحاظ بافت سطحی و ماتریکس باهم متفاوتند. واریسیت معمولاً سبزتر از فیروزه است.

خواص فلورسانس بهترین و سریع ترین روش تفکیک است چرا که واریسیت فلورسانس ضعیفی نسبت به فیروزه دارد.

در بعضی موارد این مواد ممکن است با نام واریکوییز که ترکیبی از فیروزه و واریسیت است عرضه شوند.

 معدن سرب و روی کوشک بافق،  یکی از مراکز عرضه سنگ راف واریسیت با کیفیت است. نگین های زیر در کارگاه گوهرتراشی گنجه و از سنگ راف معدن سرب و روی کوشک بافق تراش خورده است.