در بازار داغ خرید و فروش سنگ فیروزه و زیورآلات آن همانند انگشتر فیروزه و گردنبند فیروزه وقتی تقاضای بیشتری نسبت به عرضه وجود داشته باشد مسلما بازار بهسازی گرم می شود. ما در این مقاله سعی داریم با ذکر نکاتی شما را با روش های متداول نحوه تشخیص سنگ فیروزه اصل از بدل آشنا کنیم تا در زمان خرید این سنگ در جواهرات بتوانید فیروزه اصل را از بدل تشخیص دهید.
شما می توانید به راحتی برخی از اشکال فیروزه مصنوعی (پلاستیک و شیشه) به علت وزن پایین این مواد در زیورآلاتِ خصوصا کودکان تشخیص دهید.
بدل فیروزه می تواند بعضی از سنگ های ساخته شده از مواد معدنی طبیعی یا سنگ های پلاستیکی یا شیشه ای که رنگ شده اند باشد.
*مشکلی از باب استفاده از متشبهات فیروزه وجود ندارد به شرط آنکه مشتری بداند که فیروزه ای واقعی را خریداری نمی کند.
اما بهترین روش برای ارزیابی کیفیت فیروزه و تشخیص سنگ فیروزه آن مراجعه به متخصص گوهرشناسی است. گالری گنجه این امکان را برای شما فراهم کرده تا به کمک کارشناس گوهرشناس به طبیعی یا بدل بودن سنگ های جواهری خود پی ببرید.
قبل از اینکه به سراغ نحوه تشخیص سنگ فیروزه اصل از بدل آن برویم مختصری با گوهرشناسی فیروزه آشنا خواهیم شد که کمک شایانی به شناسایی ما خواهد کرد.
فرمول شیمیایی: فسفات آلومنیوم مس هیدراته،CuAl6(Po4)4(OH)8 5(H2O))
رده بندی: فسفات ها
رنگ: در طیف وسیعی از رنگها از آبی آسمانی روشن تا سبز خاکستری یافت میشود. این کانی بر اساس نوع، درصد تركیبات و محل تشكیل رنگهایی دارد كه در طیف وسیعي از آبي کمرنگ تا آبي پررنگ و سبز روشن و در مواردي سبز تیره نمودار میشود.
علت رنگ: رنگ آبی به خاطر عنصر مس و رنگ سبز مربوط به عناصر آهن یا کروم است.
جلا: مات تا مومی و چرب و در ماکرو ملکول ها به صورت شیشه ای است.
شفافیت: نیم شفاف تا مات
نمود بلوری: بلورهایی که به ندرت بزرگ هستند و دید ه نمی شوند، معمولا ماسیووکریپتوکریستالین هایی مانند ندولها و رگه های کوچک هستند.
رخ: ندارد
شکستگی: شکننده و از نوع صدفی و صاف است.
درجه سختی در مقیاس موس: 6-5
خط خاکه: سفید مایل به آبی روشن و سبز روشن
وزن مخصوص (Specific gravity): 2.60 تا 2.84
ضریب شکست نور: 1.61 تا 1.62
نمای میکروسکوپی: انکلوزیون های لیمونیت یا سایر اکسیدهای آهن
فلورسانس: خنثی تا ضعیف، زرد مایل به سبز (اشعه موج بلند) خنثی (اشعه موج کوتاه)
دیسپرسیون: ندارد
کانی های همراه: پیریت،لیمونیت،کوارتز
کاربرد: به عنوان سنگ زینتی در حکاکی ها و جواهر آلات
در عصر فناوری، سرامیکهای پيشرفته، چينى، پلاستيک و ديگر محصولات مختلف نيز مورداستفاده قرارگرفتهاند. اين محصولات، ازنظر فيزيکى و شيميايى با فيروزه طبیعی فرق دارند اين مصنوعات، توسط جواهر شناسان و با استفاده از يک سرى آزمایشها تشخيص داده میشود. ابتدا خصوصيات و ساختار سطحى با بزرگنمايى بالا موردبررسی قرار میگیرد.
وجود لکههای سفيد درزمینه آبى مات، بهصورت بافت لکهای، مبنى بر حضور فيروزه طبيعى است درحالیکه فیروزههای مصنوعى، معمولاً آبى يکنواخت هستند.
يکى از جایگزینها يا متشابهات فيروزه، پلاستيک خالص است که بههیچوجه ترکيب فيروزه را نداشته، تنها داراى رنگ آبى شبيه به فيروزه است.
اين مواد پلاستيکى فشرده شده قالبزده میشود که عنوان فیروزههای بلوکى نيز به آنها اطلاق میشود.
جنس اين فیروزههای پلاستيکى امروزه سلولوئيد (Celluloid) است که پلاستيکى شفاف از جنس نیترو سلولز هست. گاهى اوقات تکههای کوچکى از مواد مختلف، حاوى پيريت به اين متشابهات اضافه میشود تا اين پلاستیکها هر چه بيشتر به فيروزه شبيه شوند.
در تشخیص فیروزه اصل جهت شناسايى اين فیروزههای تقلبى میتوان با توجه به جنس آنها از تست تخريبى نقطه داغ استفاده کرد. اين تست، با نزديک کردن يک سوزن داغ به پشت نگين انجام میشود. حرارت سوزن، منجر به ذوب شدن و ايجاد حفرهای کوچک در فيروزه پلاستيکى میشود. از سوى ديگر، بوى پلاستيک را نيز میتوان با نزديک کردن سوزن به سنگ؛ در صورت بالا بردن دقت و توجه کردن استشمام کرد.
**توجه داشته باشید اگرسنگ فیروزه از نظر رنگ کاملا یکنواخت باشد به احتمال زیاد جعلی است چون فیروزه های با رنگ فیروزه ای یکدست بسیار کمیاب و گران قیمت هستند.
اختلاف در وزن مخصوص، ضریب شکست نور، طیف جذبی نور، نقطه ذوب، چگالی، سختی، فلورسانس، رنگ شعله و ديگر خصوصيات نورى و فيزيکى، راههایی براى تشخيص فیروزه اصل از بدل آن میباشند.
گاهى اوقات انجام آزمایشهای تخريبى در در تشخیص فیروزه اصل نيز لازم است. بهعنوان مثال، اسيد هيدروکلريک رقيق باعث میشود مکنزيت و آدونتوليت کربناتى بجوشند و يا اینکه باعث سبز شدن هاوليت میشود.
*توجه داشته باشید که اینجا مایعات سنگین جهت سنجش وزن مخصوص مناسب نیست چرا که بروموفرم و یدیدمتیلن هر دو رنگ فیروزه را زایل می کنند.
در تشخیص سنگ فیروزه از جمله مواد طبيعى که گاهى به جای فيروزه استفاده میشوند عبارتاند از:کريزوکولا، هوليت، مالاکیت، واريسيت، لازوليت، آمازونیت، سرپانتین، پکتولیت، اسميت زونيت، همى مورفيت و فسيل دندان يا استخوان که آدونتوليت يا فيروزه استخوانى ناميده میشود.
کريزوکولا سيليکات مس است که ظاهرى بسيار شبيه به فيروزه دارد. هر دو تودهای و فشرده، بارنگ آبى روشن و تيره و سبز میباشند.
سختی 2.5 تا 3.5
وزن مخصوص 1.93 تا 2.40
ضریب شکست نوری 1.460 تا 1.570
فلورسانس: ندارد
بهترين تست، جهت تفکيک اين دو کانى تست فسفات است. در اين تست، بخشى از کانى پودر شده را در اسيد نيتريک حل میکنند. براى حل شدن بهتر، ممکن است نياز به حرارت دادن نيز باشد.
يک قطره از محلول اسيد و کانى حلشده در آن را به محلول موليبدينيت آمونيم اضافه کرده رسوب زردرنگی که تشکيل میشود بيانگر وجود فسفوموليبدينيت آمونيم است.
وجود فسفات در ترکيب کانى، ثابتشده، کانى فيروزه تعيين میشود؛ اما درصورتیکه اين رسوب زردرنگ تشکيل نشود، کانى، سيليکات مس بوده و کريزوکولا است.
روش ها و تست های سختی، وزن مخصوص، ضریب شکست نوری، تست فلورسانس، چگالى و مشاهدات میکروسکوپی (به لحاظ متفاوت بودن بافت متحدالمرکز و لایه لایه بودن کریزوکولا) نیز مفید است اما به تنهایی برای تفکيک اين دو کانى کارگشا نيست.
*در بازار، سنگ كريزوكولا، در اصطلاح نگین تراشان به فیروزه سبز قوچاني معروف است. اين كاني بهطور گسترده در نزديكي اغلب معادن مس يافت میشود و شرايط تشكیل آن بهمراتب سادهتر از فیروزه است.
هوليت يا هاوليت، قابليت رنگپذیری بالايى دارد و گاهى اين کانى را بهجای فيروزه اصل عرضه میکنند. حتى گاهی اوقات هاوليت طبيعى را بهعنوان فيروزه سفيد به فروش میرسانند. این در حالی است که سفید بودن فیروزه به دلیل وجود بالای عنصر آلومینیوم و پایین بودن مس در ساختار این سنگ است که آن را به رنگ سفید در آورده است.
هاوليت نوعى کانى، با ترکيب سيليکات و کلسيم است؛ که داراى ساختار متخلخل (روزنههای موجود در سنگ) بوده و بهراحتی رنگ میپذیرد. در صورت رنگ کردن آن، با توجه به ساختار ماتریکسی یا تارعنکبوتی ای (Spider webMatrix) که دارد بسيار شبيه به فيروزه خواهد شد.
روشها و تستهای گوهرشناسی ازجمله وزن مخصوص کم تر از فیروزه، ضريب شکست و مشاهدات ميکروسکوپى، بهخوبی در تفکيک اين دو کانى کمک میکند.
وزن مخصوص هاولیت: 2.45 تا 2.71
وزن مخصوص فیروزه: 2.60 تا 2.84
از دیگر روش های تشخیص تخریبی استفاده از استون است که با جذب کردن رنگ به خود نشان از رنگ شدن سنگ را می دهد.
واریسیت ماده معدنی کمیاب با ترکیب شیمیایی فسفات آبدار آلومینیوم است.
درجه سختی : 4.5
علت رنگ سبز واریسیت، وجود کرومیوم است هرچند این سنگ در طیف رنگ های سبز مایل به آبی روشن تا سبز تیره و متوسط نیز یافت میشود.
رنگ واریسیت بیش تر سبز است تا آبی
در برخى معادن فيروزه، واریسیت با فيروزه همراه است که به دليل بودن رنگ سبز، شناسايى ظاهرى آن از فيروزه کار مشکلى خواهد بود. از طرفی وزن مخصوص این دو گوهرسنگ تقریبا مساوی است.
تست محتوى مس بهترين راه جهت شناسايى اين کانى از فيروزه است و نتيجه قطعى خواهد داد.
در تست محتوى مس، کانى موردنظر، جهت شناسايى بهصورت پودر درمیآید. يک قطره اسيد هيدروکلريک را در مقدار بسيار کمى از اين پودر میریزند و براى مدت یک ساعت يا بيشتر در همين حالت میگذارنند. سپس از اين مخلوط اسيد و پودر سنگ، يک قطره برداشته و بر روی شعله گاز طبيعى میریزند. درصورتیکه کلريد مس وجود داشته باشد، رنگ شعله، به رنگ سبز آبى درمیآید که نشاندهنده کانى فيروزه با محتوى مس بالاست و درصورتیکه رنگ شعله تغییر نکند، کانى واريسيت با درصد پايين مس مشخص میشود.
اگر محتوى مس در پودر اوليه سنگ بالا باشد رنگ اسيد را نيز به آبى سبز تغيير میدهد.
قابل ذکر است تست مس چون روش تخریبی است از لحاظ گوهرشناسی منتفی است.
*از دیگر راه های تشخیص فلورسانس، مطالعات میکروسکوپی و وزن مخصوص کم تر واریسیت نسبت به فیروزه اصل است.
در مطالعات میکروسکوپی چون تقریبا فیروزه و واریسیت شرایط معدنی و ساختاری یکسانی دارند برای تشخیص تجربه بالایی نیاز دارد اما این دوسنگ از لحاظ بافت سطحی و ماتریکس باهم متفاوتند. واریسیت معمولاً سبزتر از فیروزه است.
خواص فلورسانس بهترین و سریع ترین روش تفکیک است چرا که واریسیت فلورسانس ضعیفی نسبت به فیروزه دارد.
در بعضی موارد این مواد ممکن است با نام واریکوییز که ترکیبی از فیروزه و واریسیت است عرضه شوند.
معدن سرب و روی کوشک بافق، یکی از مراکز عرضه سنگ راف واریسیت با کیفیت است. نگین های زیر در کارگاه گوهرتراشی گنجه و از سنگ راف معدن سرب و روی کوشک بافق تراش خورده است.
آمازونیت از خانواده فلدسپارها با درجه سختی: 6 تا 6.5 است. فلدسپارها بعد از کوارتزها بیشترین فراوانی (60 درصد پوسته زمین) را در زمین دارند.
علت رنگ: مراکز رنگی واجد سرب و آب
آمازونیت در رنگ آبی رو به سبز است اما در رنگ سبز مایل به آبی نیز یافت می شود در ساختار سنگ رگه های ریز سفید وجود دارد.
طرح رنگی آن ابر و بادی همراه با الگوهای گریدلاین Grid line هست.
آمازونیت با کیفیت بالا امکان دارد حتی با سنگ یشم اشتباه گرفته شود.
*با ضریب شکست نوری کم تر 1.518 تا 1.525، ظاهر متفاوت، رخ (کامل) و طیف جذبی متفاوت آمازونیت از فیروزه بازشناخته می شود.
نام مالاکیت از رنگ سبز و سختی کم آن گرفتهشده است. این کانی کربنات آبدار مس با ساختار لایه وار و دایره های متحدالمرکز است. به سادگی ذوب شده و دانه های مس تولید می کند. رنگ شعله را سبز یا آبی می کند، با اسیدهیدروکلریک می جوشد و ایجاد محلول سبز می کند، با آمونیاک محلول آبی می دهد.
عکس زیر نمونه برش خورده و پولیش داده شده مالاکیت است:
رنگ: سبز روشن، سبز تیره، سیاه تا سبز،سبز زمردی
درجه سختی: 3.5 تا 4
عامل ایجاد رنگ: مس
بهعنوان سنگ خام جلای شیشهای ضعیف یا مات دارد، در شکستگیهای تازه یا وقتی صیقلخورده جلای ابریشمی دارد.
از روش های تشخیص مالاکیت از فیروزه سختی پایین مالاکیت نسبت به فیروزه است اما این روش به صورت تخریبی است که مناسب گوهرشناسی نیست.
بنابراین بهترین روش، تشخیص براساس وزن مخصوص این دوسنگ است که باهم متفاوتند.
مالاکیت دارای وزن مخصوص 3.6 تا 4 و ضریب شکست نوری 1.655 تا 1.909 بالاتر از فیروزه است.
ادونتولیت ، فسیل های دندان و استخوان پستانداران قدیمی (با قدمت حدود20 تا 40 هزار سال) در نزدیکی رسوبات مس در بین رگهها و ترکها که تبديل به سنگ شده و به رنگ فيروزه درآمده است.
وبستر جواهرشناس آمريکايى، از ادونتوليت بهعنوان یکشبه فيروزه جذاب نامبرده است.
ادونتوليت، ازجمله کانیهایی است که به مقدار فراوان، در جنوب فرانسه استخراج میشود.
ترکیب شیمیایی ادونتولیت فسفات کلسیم که برای رنگ کردن (فیروزهای) ادونتولیت از کانی پودر شده ویویانیت استفاده میشود.
نه تنها وزن مخصوص بالاتری نسبت به فیروزه دارد بلکه ساختار سلولی استخوان را در بزرگنمایی (زیرمیکروسکوپ) نشان می دهد.
پکتولیت یک سیلیکات کلسیم سدیم هیدروکسید با درجه سختی 4.5 تا 5 در مقیاس موس است بنابراین سنگ حساس به فشار و ضربه است.
علت رنگ در پکتولیت: مس و منگنز
طیف رنگی این سنگ سبز-خاکستری، سفید، سبز پررنگ و آبی است.
نام تجاری پکتولیت آبی، لاریمار است.
*با ظاهر متفاوت، طیف جذبی متفاوت از فیروزه تفکیک داده می شود.
همی مورفیت سنگی نادر از زینک سیلیکات است که از قسمتهای بالایی سنگ معدنی زینک یا روی استخراج میشد.
درجه سختی: 5
نام همی مورفیت در زبان یونانی به معنای نیمه شکل است شاید به این دلیل که به اشکال غیرمعمول آن اشاره دارد.
رنگ همی مورفیت در طیف های آبی، سبز و سفید است که این سنگ را شبیه به فیروزه اصل و کریزوکولا نشان می دهد.
از طرفی این سنگ شباهت زیادی به سنگ اسمیت زونیت دارد که تا سال ها قبل این دو سنگ دو ماده معدنی شبیه به هم به نام کالامین بودند.
*وزن مخصوص بالاتر 3.4 تا 3.5، داشتن دیسپرسیون و طیف جذبی متفاوت از فیروزه تفکیک داده می شود.
اسمیت زونیت زینک کربنات با سختی در مقیاس موس 5 است که بیش تر به صورت خوشه انگوری یافت می شود.
اسمیت زونیت معمولاً در طیف رنگ های آبی، آبی روشن، سبز و سبز روشن دیده می شود.
علت رنگ: وجود مس و دلیل وجود قهوه ای حضور عنصر آهن است.
*وزن مخصوص بالاتر 4.3 تا 4.5، شاخص نوری متفاوت، داشتن دیسپرسیون و طیف جذبی متفاوت از فیروزه بازشناخته می شود.
سرپانتین سیلیکات منیزیم با سختی2.5 تا 5.5 در مقیاس موس است.
سرپانتین در تناژ رنگی سبز، سبز مایل به زرد و قهوهای است. این سنگ به طور معمول به رنگ سبز رگه دار است.
نام این سنگ برگرفته از رنگ سبز مار است.
serpent به معنای مار افعی
*ضریب شکست نوری کم تر (1.560 تا 1.571)، سختی کم تر(2.5 تا 5.5) و طیف جذبی متفاوت از فیروزه قابل تمایز است.
نکته: بايد توجه داشت که تست هاى شيميايى، تستهای پرخطری هستند و خصوصاً کار کردن با اسيدها، احتمال خطر سازى بالايى دارند؛ بنابراين بايد در حضور فرد متخصصى انجام گيرد.
در آخر پیشنهاد می کنیم نگین فیروزه را از مکان های معتبر خریداری کنید، به ویژه فروشگاه هایی که دارای افراد متخصص در زمینه فیروزه و دیگر سنگ های جواهری هستند.
گالری گنجه این امکان را به شما می دهد تا قبل از خرید فیروزه ایده آل خود با کارشناس گوهرشناسی ما مشورت کنید. قبل از خرید به شما توضیح داده خواهد شد که فیروزه مورد پسند شما از کدام معدن و از چه نوعی است.
خدماتی از قبیل نوع طراحی برای فیروزه انتخابی شما، تشخیص اصل و بدل بودن فیروزه و تراش سنگ راف فیروزه و… نیز در این مجموعه ارائه می شود.